Celâlîler İsyana
Tekaddüm Eden Seneler Celâli isyanlarını anlatmadan evvel yarım asırlık bir müddet zarfmdümdakı Anadolu vazıyetine kısaca bakmak icap etmektedir; çünkü onaltmcı asrın ortalarından, yani Kanunî Sultan Süleyman'ın son senelerinden itibaren, bazı münferid vakalardan sarf-ı nazar, batı Anadolu'da kesif bir halde köylere kadar tahakküm eden softa hareketleri görülmektedir. Devlet idaresinin bilhassa eyaletlerde iyi ellerden çıkması, paranin ayarının bozulması, ekonomik durumun günden güne fenalaşması, vergi tazyiki sebebiyle çiftini bozan köylünün dağılması ve bir kısmının şekavete sülük etmesi ve böylece toprağın işletilmemesi sebebiyle husule gelen buhran ve bunlardan başka eyaletlerde bulunan kapıkulu ocağı halkının yani yeniçerilerin, süvarilerin şehir ve kasabalardaki şımarıkça hareketleri ve buna mukabil devletin esas süvari kuvveti olan tımarlı sipahinin ihmal edilmesi ve bir de kaza kadı veya naiplerinin muhtelif vesilelerle köy halkım sızdırmak için gayri meşru yollar tutması devlet bünyesini için için kemirmekte idi; bu haller bazı kere ayaklanmalara sebep olmakta ise de muvakkat tedbirlerle bastırılıyor ve parlamak için müsait bir zemin arıyordu. Nitekim ayaklanmalar uzun süren İran ve Avusturya seferleriyle kıvamını bulmuş ve patlak vermiştir.
Avusturya ile olan muharebenin uzaması yukarıda anlattığımız hâdiselere yenilerini ilâve etmişti; halktan alman muayyen vergilerden başka harp zarureti îcabı yeni yeni gelirler tarh edilmişti. Bunların bir kısmı hazineye gelmeyip kadı, çavuş ve mübaşirlerin ellerinde kalıyordu, tüccar mallarına kanundan ziyade vergiler konmuştu; bir dirhem gümüşten sekiz akçe kesilirken on iki akçe kesiliyordu. Yine Anadolu seferinin uzun sürmesi, Anadolu'daki beylerbeyi, sancakbeyi ve tımarlı sipahilerin savaşta bulunmaları yukarıda belirttiğimiz sebepler dolayısiyle yer yer ayaklanmalara fırsat verdi. Bu isyanın genişlemesine sebep de Haçova meydan muhar besinden kaçan tıamrlı sipahilerin yoklama neticesinde dirlikleri ellerinden alınması idi. Vezir-i âzam Çağala zade Sinan Paşa meydan muharebesinden kaçan kapıkulu halkıyle tımarlı sipahilerin dirliklerini kestikten başka ele geçenleri öldürüp malla müsadere etmeğe başlamıştır.
İsyanlar
Bu hal üzerine dirlikleri kesilenler ve bir bahane ile adavete hedef olanlar can korkusiyle Anadolu'ya kaçarak orada zaten kıvamına gelmiş olan müsait muhitlerde cemiyetler teşkil etmişler ve Karayazıcı Abdülhalim vesaire gibi geniş teşkilâtiyle ayaklananların kuvvetlerine iltihak etmişlerdir 233. Dirlikleri kesilip Anadolu'da âsilere iltihak eden bu firarilerin mevcudu otuz bin gibi mühim bir yekûn tutmakta idi. Bu karışık vaziyetten istifade etmek isteyerek Selçuk ailesinden olduğu iddiasiyle TurgutiH'nde bir şahıs da meydana çıkarak Osman oğullarının zulmünden bahis ile faaliyete geçmişti
0 yorum:
Yorum Gönder